Ku demokracji deliberatywnej
Odbudowa demokracji lokalnej jest trudnym procesem, który nakłada na strony budujące wspólnotę lokalną wiele brzemion. Od elit samorządowych wymaga mądrego wsparcia małych grup społeczności lokalnej, które chcą realizować cele swojego środowiska. Od aktywnych obywateli oczekuje się myślenia i działania uwzględniającego dobro wspólne. Niedostatki demokracji uczestniczącej w społecznościach lokalnych i regionalnych wynikają niewątpliwie z dziedzictwa ambiwalencji doby realnego socjalizmu, ale też z nadal widocznych słabości utożsamiania się ludzi ze wspólnotą samorządową. Droga do budowania poczucia wspólnoty lokalnej i regionalnej w sytuacji niskiego poziomu zaufania społecznego jest niezwykle trudna. Samorząd regionalny wymaga obecnie szczególnego wzmocnienia procesów integracyjnych. Dlatego istotnej wartości nabiera takie podejście do rozwoju zaangażowanych społecznie środowisk, działających na marginesie struktur organizacyjnych sektora pozarządowego, które doda im społecznego uznania i energii do działania. Są organizacje, które nie mają najczęściej formalnych struktur ponadlokalnych, a chcą uczestniczyć w obszarze wspólnoty regionalnej Pomorzan. Dla nich ważne będzie publiczne artykułowanie oczekiwań. Towarzyszyć temu może proces uczenia się, jak określić sensownie cele i wartości danego środowiska Jak budować tożsamość i dobro wspólne tej konkretnej społeczności W regionie pomorskim, który jest symbolicznym matecznikiem Solidarności”, szczególne znaczenie ma dialog społeczny i szanowanie różnorodnych preferencji społecznych. Dialog jest tym ważniejszy, że powstała rysa na współpracy różnych środowisk społecznych przy Europejskim Centrum Solidarności.
W poszukiwaniu podstaw demokracji uczestniczącej.
Dynamika sceny politycznej w Polsce ulega wzmożeniu i polityka ze szczebla krajowego zstępuje do kręgów samorządności terytorialnej i wielu środowisk społecznych, wywołując pewien stan napięcia i sporów. Radykalizacja nastrojów niestety owocuje destrukcją we współpracy obywatelskiej. Zamiast wzmocnienia zaufania społecznego pogłębia się proces obniżenia poziomu zaufania i dialogu społecznego. Nie jest dziś bardzo ceniony szacunek dla adwersarza. Nie ma woli, by poważnie traktować jego racje. Idea dobra wspólnego, która jest jednym z fundamentów dialogu społecznego, schodzi na odleglejszy plan. Dlatego pilnie należy we wszystkich instytucjach styku interesów grup społecznych, w tym korporacyjnych, dążyć do szczególnie troskliwego pielęgnowania różnych form komunikacji społecznej. Wzrastanie zasobu kapitału społecznego wiąże się przede wszystkim z dojściem do pragmatycznego wniosku, że dialog i uzyskiwanie kompromisu przynosi korzyści. Brak dialogu ogranicza możliwości porozumiewania. Proces tworzenia forów obywatelskiej aktywności musi uwzględniać spełnienie potrzeby wypowiadania się o sprawach wspólnoty. Ta potrzeba musi wypływać z przekonania, że można mówić szczerze, z zachowaniem kultury dialogu, co niestety kontrastuje z zawłaszczeniem życia publicznego przez zawodowych polityków reprezentujących wszystkie opcje i sprzyja obniżeniu zaufania społecznego, a także prowokuje obywateli do nieposłuszeństwa obywatelskiego.
Budowanie wspólnoty regionalnej.
Zatrzymanie procesu odwracania się społeczeństwa od spraw wspólnoty regionalnej staje się palącym problemem naszej demokracji. Regiony samorządowe zostały ustanowione w polskim systemie organizacji terytorialnej niewiele ponad 20 lat temu. Uczymy się respektować zasady subsydiarności, która wymaga otwierania się środowisk i zwykłych obywateli na umiejętność identyfikacji dobra wspólnego, przy zachowaniu własnych odrębności. Chodzi o dwa aspekty tego samego zjawiska związanego z kapitałem społecznym. Po pierwsze, o zidentyfikowanie minimum wspólnych interesów. Po drugie, uzyskanie wiedzy o obszarach i sytuacjach konfliktowych, w ramach sprzeczności interesów. Poznanie istoty budowania kapitału społecznego jest początkiem zaangażowania się w kooperację ludzi o bardzo różnych interesach i rodowodach. Możemy mówić o ewolucji od postawy „racja jest po mojej stronie” do postawy „racji koncyliacyjnej”. Intencją projektu jest włączenie głosu obywatelskiego, nie uwikłanego instytucjonalnie i politycznie, do rozpoznania pola konfliktów społecznych i konsensualnego lub kompromisowego ich rozwiązywania w skali regionalnej, propagujące nowe podejście do dialogu społecznego. Edmund Wnuk-Lipiński stwierdza, że „ Im wyższy poziom kompetencji obywatelskich oraz im wyższy poziom samodzielnej oceny, tym wyższy jest poziom kultury politycznej”.
Demokracja deliberatywna organiczną formą dialogu społecznego.
W poszukiwaniu budulca aktywności w przestrzeni publicznej, nastawionej na dobro wspólne sięgnęliśmy do idei demokracji deliberatywnej. W ramach tej formy demokracji na pierwszym miejscu stawia się interes wspólnotowych wartości. Oznacza też gotowość do podporządkowania się celom wspólnoty w imię wyższych celów, które osiągać można tylko we wspólnocie. Jej istota związana jest z gotowością do w uczenia się w procesie wymiany poglądów. Deliberacja jest oparta na interakcji. To wymiana poglądów, ale i konfrontacja argumentów zmierzająca do współuczestnictwa w kształtowaniu decyzji dotyczących wartości działania wspólnoty. Uczestnicy w wyniku interakcji społecznych często w debacie publicznej mogą zmieniać swoje opinie i preferencje – decydują argumenty, perswazja, a nie manipulacja, czy przemoc symboliczna. W procesie stosowania zasad demokracji deliberatywnej znaczenia nabierają argumenty mocniejsze, które podlegają udoskonalaniu. W ten sposób demokracja deliberatywna to inaczej demokracja ucząca się.
Konieczne do tego jest stworzenie okazji do namysłu indywidualnego i grupowego. Idzie o wypracowanie punktu widzenia, w którym właściwe i prawomocne będą sądy o tyle, o ile zostaną uzasadnione. Wyzwaniem staje się stworzenie sytuacji gotowości do wsłuchania się w rację drugiej strony, z dbaniem o to, aby partnerzy ucząc się korzyści z pragmatycznego wymiaru kompromisu utrwalili, jako partnerzy, szacunek dla argumentów drugiej strony. Istniejące oficjalne fora debat lub negocjacji społecznych są niedoskonałym modelem dialogu, co Jerzy Hausner ocenia następująco: „Dialog społeczny nazbyt często stał się fasadą, za którą ukrywa się korporatystyczna walka o grupowe interesy. (…) W tej sytuacji konieczne jest rozwijanie otwartego dialogu obywatelskiego, zapewniającego możliwość wyrażania swych dążeń i racji, także grupom dotychczas izolowanym.”
Pomorskie poszukiwania płaszczyzn dialogu i integracji
W Gdańsku od 2012 roku grupa osób z organizacji orientujących się na promowanie postaw obywatelskich takich jak: Regionalne Centrum Informacji i Wspierania Organizacji Pozarządowych, Caritas, Civitas Christiana, Wspólnota Polska, Radio Plus i Bałtycki Instytut Spraw Europejskich i Regionalnych, Towarzystwo Debat Obywatelskich spontanicznie i wolontaryjnie zorganizowała 6 debat obywatelskich w historycznej Sali BHP Stoczni Gdańskiej. Zapis na stronie – https://biser.org.pl/?page_id=32. Dorobek tej grupy został przedstawiony w numerze 21 kwartalnika TRZECI SEKTOR – „Czy duch Sali BHP powraca?” W 2014 roku powołano Towarzystwo Debat Obywatelskich, które było współwykonawcą projektu „Młodzieżowa Agora Pomorza” FIO 2013. To był kolejny krok w popularyzowaniu dialogu w przestrzeni publicznej tym razem w środowiskach młodzieży licealnej i studenckiej. Projekt objął osiem debat oksfordzkich m.in. na tematy patriotyzmu lokalnego, wpływu nauczania społecznego JP II, altruistycznego wolontariatu, powstrzymania emigracji młodych itp. Obecny projekt miał utrwalić tworzenie płaszczyzn komunikacji i dialogu społecznego w rozproszonych lub zamkniętych środowiskach nie aspirujących do ujawnienia swoich preferencji na scenie regionalnej. Zostało wytypowanych 14 środowisk, które działają w rozproszeniu i niskiego poziomu wzajemnej wymiany poglądów. Chodziło o stworzenie pewnej tradycji kameralnych debat, szczególnie aktywnych obywateli z tych środowisk. Stworzenie takich forów komunikacji publicznej, jak opisywanie preferencji poszczególnych grup, mało widocznych na scenie regionalnej, ma zainspirować do stworzenia tradycji spotkań osób-obywateli pragnących coś wnieść do procesu odbudowania zaufania i współdziałania.
W jakich środowiskach chcemy debatować?
Po przenalizowaniu różnych ruchów społecznych , które wykazują wysoki poziom aktywności, ale działają w rozproszeniu społecznym i przestrzennym, uznaliśmy za szczególnie interesujące 14 środowisk. Poszczególne środowiska zostały scharakteryzowane przez członków Fundacji, którzy uznali, że warto tam zainicjować debaty. Były to następujące środowiska:
- KIBICE- w projekcie do dyskusji zaprosimy liderów klubów kibica. Kluby takie zrzeszają fanów sportu, organizują uczestnictwo w meczach i zawodach, organizują doping w czasie zawodów. Bywa, że darzą się wrogością, którą obecnie ograniczają.
- MŁODZIEŻOWE RADY GMIN – to fakultatywny organ samorządu gminnego, o charakterze konsultacyjnym, powołany na mocy uchwały rady gminy. Młodzieżowe rady gminy tworzą zazwyczaj osoby uczące się w szkołach ponadpodstawowych. Młodzieżowi radni mają możliwość wpływania na swoją gminę, miasto czy powiat – podejmując konkretne działania w odpowiedzi na konkretne potrzeby. Dzięki demokratycznym wyborom są to osoby, które mogą reprezentować swoich rówieśników przed władzami samorządu gminnego.
- RUCHY OJCOWSKIE – to grupy ojców, którzy chcą rozwijać się i wzmacniać w swoim ojcostwie. Mężczyźni, którzy chcą mieć dobre relacje ze swoimi dziećmi. Ojcowie, którzy chcą być dla swoich dzieci coraz lepszymi tatusiami.
- RADY RODZICÓW- to środowiska reprezentujących rodziców uczniów danej szkoły. Rady Rodziców mogą występować z różnymi wnioskami oraz opiniami do dyrektora, rady pedagogicznej czy rady szkoły i aktywnie wpływać na działalność szkoły.
- STOWARZYSZENIA WALORYZACJI PRZESTRZENI PUBLICZNEJ- to ludzie, którzy chcą aktywnie włączać się w kształtowanie polityki swojego miasta, aktywnie uczestniczyć w dialogu o swoim miejscu zamieszkania i dążyć do tego, aby było ono miastem nowoczesnym, rozwijającym się w sposób zrównoważony.
- GRUPY REKONSTRUKCYJNE – animatorzy żywej historii i inne pokrewne stowarzyszenia pasjonatów. Za własne pieniądze, po godzinach, wspierają edukację historyczną. Nierzadko mają też większy niż nauczyciele wpływ na zainteresowanie najmłodszych dawnymi dziejami.
- KOŁA GOSPODYŃ WIEJSKICH – to dobrowolne, samorządne i niezależne społeczno-zawodowe organizacje kobiece działające głównie na terenach wiejskich, będące jednym z rodzajów społeczno-zawodowych organizacji rolników.
- MIEJSKIE I POWIATOWE RADY ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH – reprezentacja lokalnych organizacji pozarządowych mogąca przybierać formy bardziej lub mniej sformalizowane. Wspomaga NGO w kontaktach z otoczeniem społecznym.
- RADY DZIELNIC – idea ich powołania wynika z zasady subsydiarności działań administracji, nakazującej wykonywanie określonych spraw i zadań oraz ich rozstrzyganie przez organy znajdujące się najbliżej człowieka – jednostki, której działania te dotyczą.
- RUCHY RELIGIJNE W KULTURZE LOKALNEJ -obecnie w Polsce działa około 300 różnych ruchów religijnych. Niemożliwe jest usystematyzowanie ich według jednego klucza, ponieważ w wielu z nich występuje pomieszanie różnych prądów myślowo-religijnych, inne ukrywają swą tożsamość i są ruchami bardzo trudnymi do opisania.
- KRESOWIACY- grupy kresowe to osoby które można wiązać z pochodzeniem z regionów dawnego wschodniego pogranicza Polski. Funkcjonowało ono w okresie międzywojennym i dawniej jako część polskiego terytorium państwowego, a obecnie stanowi fragmenty obszarów państwowych Ukrainy, Białorusi i Litwy.
- DYPLOMANCI PRAC NA TEMAT NGO – środowisko studentów 3 roku studiów licencjackich oraz 2 roku st. magisterskich z pomorskich uczelni, którzy zadeklarowali przygotowanie pracy licencjackiej/magisterskiej nt. III sektora i tematyki organizacji pozarządowych. Studenci zostaną wytypowani w porozumieniu z nauczycielami akademickimi.
- SPÓŁDZIELNIE UCZNIOWSKIE – dotychczasowe działania Fundacji Przedsiębiorczości Społecznej na rzecz spółdzielczości uczniowskiej związane były z integracją środowiska edukatorów przedsiębiorczości społecznej młodzieży – powstał Klub Edukatorów. Opublikowano też poradnik przedsiębiorczości młodzieżowej.
- STOWARZYSZENIA EDUKACJI REGIONALNEJ- podejmują inicjatywy związane z popularyzacją lokalnej historii i kultury. Poprzez różnego rodzaju działania takie jak: prelekcje, wykłady, spacery historyczne/kulturalne, zawody sportowe, festyny etc. w przystępny sposób przekazują wiedzę na tematy ważne dla danej społeczności. W wielu wypadkach działalność stowarzyszeń jest oddolna i skupiona wokół lokalnych liderów.
- ŚRODOWISKA RODZICÓW Z DZIEĆMI FASD – jest to, z jednej strony, środowisko zamknięte dla osób z „zewnątrz”. Swoimi problemami dzielą się wzajemnie. Z drugiej strony, poszczególni rodzice chętnie angażują się w różne działania chcąc pokazać jakim problemem jest FASD i jak są pozostawieni sami sobie. W naszym województwie tylko dwa miasta/gminy: Gdynia i Gdańsk zdecydowały się oficjalnie pomóc dzieciom z FASD i rodzicom, pomimo, że nie ma odpowiednich zapisów w ustawach mówiących o istnieniu FASD.